تفسیر امام صادق (ع) از آیه "وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَریَ‏ اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ"

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) ، کتاب "حیات پس از مرگ" به قلم علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره) به ارائه داستان های حیات انسان ها پس از مرگ پرداخته که در شماره های مختلف تقدیم شما خوبان خواهد شد.

فصل نهم: شهدا در روز رستاخیز

خداوند متعال درباره شهدا می‏فرماید: وَاَشْرَقَتِ اْلاَرْضُ بِنُورِ رَبِّها ووُضِعَ الْکِتابُ وَجی‏ءَ بِالنَّبِیّینَ وَالشُّهَداءِ وَقُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِ‏ّ وَهُمْ لا یُظْلَمُونَ(۲۵۶) و به طور کلی در قرآن مجید از چندین گروه به عنوان شهدا (گواهان) بر اعمال در روز قیامت یاد شده است.

شهادت (گواه) بر شی‏ء عبارت است از تلقی و دریافت آن از راه حضور و رؤیت که این مرحله، مرحله تحمل و دریافت شهادت است و گواهی دادن درباره ‏امری پس از دریافت آن و این مرحله از شهادت، مرحله ادا نامیده می‏شود و واضح است که شهادت بر اعمال (در روز قیامت) تنها گواهی بر صورت ظاهری اعمال نیست، بلکه شهادت بر باطن اعمال و وضعیت آنها از نظر اطاعت و معصیت و یاسعادت و شقاوت می‏باشد؛ چرا که مقتضای حکم و قضاوت بر اساس گواهی شهدا، آن هم از سوی «احکم‏الحاکمین» همین است که شهادت بر حقیقت و باطن اعمال باشد.

درک و تلقی اوصاف حقیقی اعمال غیر ممکن است، مگر برای شاهدانی که از ریشه و منشأ آنها مطلع باشند و بر ضمایر و نهان ها و نیت ها وقصدها آگاهی داشته باشند. از این‏رو شهادت در روز قیامت، در عین اینکه نوعی تکریم و ارج نهادن به مقام شاهد به شمار می‏رود لا تَکَلَّمُ نَفْسٌ اِلاَّ بِاِذْنِهِ(۲۵۷) در عین حال تنها به کسانی اختصاص دارد که در دنیا چنین مقامی (نگاهی از ضمایر) به آنها ارزانی شده باشد، خداوند متعال می‏فرماید: «لا یَتَکَلَّمُونَ اِلاَّ مَنْ اَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَقالَ صَواباً(۲۵۸) و صواب، ضد خطاست.

و نیز می‏فرماید: اِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِ‏ّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ(۲۵۹) بنابراین، شهادت در آن روز تنها برای کسانی ممکن خواهد بود که اعمال عاملین را به طور دقیق و بدون هیچگونه خطا و اشتباه حفظ و ضبط نمایند.

از سوی دیگر وقتی شناخت قوا و حواس ظاهری انسان را مورد تأمل و دقت قرار می‏دهیم، می‏بینیم که چنین شهادتی (شهادت بر باطن اعمال) و دریافتی حتی نسبت به اعمال حاضرین از آنها ساخته نیست، چه رسد به غایبین و یا حضور شاهد و نزدیکی او که البته چنین برداشتی محال است. از این جا به وضوح وروشنی به این نتیجه می‏رسیم که اطلاع و آگاهی از باطن اعمال از راهی دیگر و با نیرویی ماورای نیرو و حواس ظاهری انسان حاصل می‏شود، نیرویی که باطن و ضمیر انسان را چون ظاهرش لمس می‏کند و از غایب همانند حاضر آگاه است، این نیرو در حقیقت نوری است غیرجسمانی که به آنچه که امور جسمانی در تأثیراتشان به آن نیاز دارند مانند زمان و مکان و حال، نیازمند نیست، بلکه نوری است که به وسیله آن باطن و نهان افراد را می‏توان دید و «طیب» و «خبیث» و «پاک» و «ناپاک» را از هم بازشناخت.

خدای متعال می‏فرماید: کَلاَّ اِنَّ کِتابَ اْلاَبْرارِ لَفی عِلِّیّینَ * وَ ما اَدْریکَ ما عِلِیُّونَ کِتابٌ مَرْقُومٌ * یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ(۲۶۰).

و نیز می‏‌فرماید: کَلاَّ اِنَّ کِتابَ الْفُجَّارِ لَفی سِجّینٍ * وَما اَدْریکَ ما سِجّینٌ کِتابٌ مَّرْقُومٌ * وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبیَن(۲۶۱)و در فصل پیش، این مطلب بیان شد که «اصحاب یمین» و «اصحاب شمال» کتاب و نامه اعمالشان را از راه امامشان دریافت می‏دارند.

خدای تعالی می‏فرماید: وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی‏اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ اِلی‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِماکُنْتُمْ تَعْمَلُونَ(۲۶۲)

و این آیه شریفه خطاب به تمام مردم است و اختصاص به گروه منافقین ندارد و بدین لحاظ اعمال مؤمنین نیز مورد رؤیت ودیدن قرار خواهد گرفت و از این رو آن مؤمنینی که در کنار خدای متعال و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عنوان بیننده اعمال نام برده شده‏اند حتماً گروه خاصی از مؤمنین هستند و نیز در آیه شریفه تلویحاً به این حقیقت اشاره شده است که رؤیت اعمال مردم از جانب پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مؤمنین، ضمن آنچه که خداوند به مردم از اعمالشان خبر می‏دهد قرار دارد.

علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده است که «نیک و بد اعمال بندگان، هر بامداد، به رسول‏‌اللَّه (صلی الله علیه و آله) عرضه می‏‌شود، پس حذر کنید و شرم داشته باشید از این‏که اعمال قبیحتان بر پیامبر عرضه شود».

و نیز عیاشی در تفسیرش روایت کرده است که از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه: وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیَریَ‌‏اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ(۲۶۳) سؤال شد، حضرت فرمود که مقصود از «والمؤمنون»، ائمه هستند. احادیثی که در این باره در کافی و امالی و مناقب و بصائر و تفسیر قمی و عیاشی نقل شده است بیش ازحداست.

خلاصه اینکه: دریافت و تحمل این نوع شهادت و نیز گواهی دادن به آن و همچنین کیفر و پاداش دادن طبق آن، همه و همه به استناد و گواهی نفس اعمال بندگان است واین اعمال هستند که خود سخن می‏گویند.

خدای تعالی می‏فرماید: وَجی‏ءَ بِالنَّبِیّینَ وَالشُّهَداءِ وَقُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِ‏ّ وَهُمْ لا ۵یُظْلَمُونَ * وَوُفِّیَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُوَ اَعْلَمُ بِما یَفْعَلُونَ(۲۶۴).

پی نوشت ها:

(۲۵۶) - سوره زمر، آیه ۶۹.

(۲۵۷) - سوره هود، آیه ۱۰۵.

(۲۵۸) - سور نباء، آیه ۳۸.

(۲۵۹) - سوره زخرف، آیه ۸۶.

(۲۶۰) - سوره مطففین، آیه ۱۸ - ۲۱.

(۲۶۱) - سوره مطففین، آیه ۷ - ۱۰.

(۲۶۲) - سوره توبه، آیه ۱۰۵.

(۲۶۳) - همان‏

(۲۶۴) - سوره زمر، آیه ۶۹ و ۷۰.